فضای اینترنت از «میم‌ها» اشباع شده است. اما چگونه این پدیده را برای کسانی که درکش نمی‌کنند توضیح دهیم؟ میم‌ها با اینترنت شروع نشده‌اند و حتی برخی از زبان‌شناسان مدعی هستند که انسان‌ها در طول تاریخ از میم‌ها برای برقراری ارتباط استفاده می‌کرده‌اند. میم‌ها به طور گسترده به عنوان راهی برای مکالمات فرهنگی و فرصتی برای مشارکت در ترندهای اینترنتی شناخته می‌شوند. حتی اگر در فضای مجازی هم فعال نباشید، احتمالاً آگاهانه یا ناآگاهانه در ترند یک میم شرکت کرده‌اید.
واژۀ «میم» از کجا آمده است؟
اگرچه یافتن نخستین استفاده از واژۀ «میم» دشوار است، اما ریچارد داوکینز (Richard Dawkins)، زیست‌شناس بریتانیایی، در کتاب «ژن خودخواه» خود که در سال ۱۹۷۶ به چاپ رسیده، به این اصطلاح بها داده است. در تصور اولیۀ داوکینز، «میم» مشابه «واج» بود؛ کوچکترین واحد صدا در گفتار، یا یک «تک‌واژ»؛ کوچکترین زیر واحد معنی‌دار یک واژه.
کربی کانرود (Kirby Conrod)، استاد زبان‌شناسی کالج سوارِثمور، در مورد مفهوم میم گفته: «من مفهوم میم – تکه‌‌ای از اطلاعات که خود را تکرار می‌کند – را به این شکل توضیح می‌دهم که از آدم‌ها بپرسم چه شوخی‌هایی با دوستانشان داشته یا چه آوای تبلیغاتی‌ای ۲۰ سال در ذهنشان مانده است.» او در ادامه افزوده: «این‌ها نوعی اطلاعات نظیر لطیفه‌ها یا نام‌آواها هستند که خود را تکرار می‌کنند زیرا ما انسان‌ها به طور کلی دوست داریم چیزهایی را به اشتراک بگذاریم و تکرار کنیم. وقتی لطیفه‌ای را بازگو می‌کنیم یا صدایی از خود درمی‌آوریم، این‌ها نمونه‌ای از بازتولید یک میم هستند.»
واژۀ «میم» نخستین بار در سال ۱۹۵۳ در جدول کلمات متقاطع نیویورک تایمز، با سرنخ فرانسوی واژۀ «Same» به معنی «همان» ظاهر شد و در آخرین ظهور خود در ۲۴ دسامبر ۲۰۲۱، سرنخ آن این بود که «چیزی که بسیار مورد استفاده قرار می گیرد».
پروفسور کانرود معتقد است که انسان‌ها هر موقع که از یک سیستم نمادین برای ایجاد ارتباط استفاده کرده‌اند، از میم‌ها نیز بهره برده‌اند.
دی اندرو پرایس (D. Andrew Price) ، مدیر محتوای سایت «Memes.com»، با این موضوع موافقت کرده و گفته: «داوکینز صرفاً اصطلاحی را ابداع کرد که همیشه وجود داشته است.» سپس در ادامه بیان کرده: «میم یک ایده است که توجه عموم را به خود جلب می‌کند.»
در زبان فرانسوی، واژۀ «même» به معنی «همان» و واژۀ یونانی «mimoúmai» به معنای «تقلید کردن» است. داوکینز در کتاب خود می‌گوید: «ما به نامی نو برای جایگزینی نیازمندیم؛ نامی که ایدۀ این واحد گسترش فرهنگی یا واحد تقلید را دربرداشته باشد.» او می خواست از یک تک‌هجا استفاده کند که آوایی شبیه «ژن» داشته باشد. داوکینز می‌گوید: «می‌توان آن را با «مموری یا حافظه» یا واژۀ فرانسوی «même» ارتباط داد.»
فرهنگ لغت دانشگاهی «دنیای جدید وبستر»، میم را این‌گونه تعریف می‌کند: «یک مفهوم، باور یا عملی که به عنوان واحدی از اطلاعات فرهنگی تصور شود که ممکن است از فردی به فرد دیگر منتقل شده و تحت تأثیراتی مشابه با فرایند انتخاب طبیعی قرار بگیرد.»
تغییر معنای میم‌ها
مانند بسیاری از واژگان، واژۀ «meme» نیز در طول زمان دستخوش تغییر معنایی شده است. در دنیایی که فضای آن از اینترنت اشباع شده، کاربران، میم‌ها و معانی‌شان را با پیش‌زمینه‌های اجتماعی می‌سازند.
جنیفر نیکز (Jennifer Nycz)، دانشیار و مدیر مطالعات کارشناسی در گروه زبان‌شناسی دانشگاه جورج تاون، در این مورد گفته: «این موضوع واقعاً هیچ تفاوتی با سایر فرآیندهای ارتباطی یا دانش‌افزایی ندارد.» وی در ادامه افزوده: «در مورد میم‌ها این موضوع به‌صورت ویژه‌ای برجسته است؛ زیرا مردم بی‌پرده آن‌ها را می‌سازند و برای تفسیر شدن به جهان مخابره می‌کنند.»
صفحۀ پرطرفدار سازندۀ میم، سنت هوکس (Saint Hoax) که سه میلیون دنبال‌کننده در اینستاگرام دارد، میم را به عنوان یک قطعۀ رسانه‌ای تعریف می‌کند که برای ارائۀ یک بیان فرهنگی، اجتماعی یا سیاسی – عمدتاً از راه طنز – طراحی شده و توانایی این را دارد که بینش خود را به گونه‌ای به تصویر بکشد که در انطباق کامل با شیوۀ فکری مردم این دوره باشد. هم‌چنین میم‌ها می‌توانند محبوبیت انواع خاصی از سرگرمی را تشدید و تسریع کنند. سامانتا سیج (Samantha Sage)، یکی از بنیانگذاران و از مدیران خلاق «Betches» – یک شرکت رسانه‌ای که برای زنان ۳۰ تا ۴۵ ساله طراحی شده – می‌گوید: «میم‌ها این توانایی را دارند که برنامه‌های تلویزیونی یا حتی آهنگ‌های جدید را وایرال کنند و به محبوبیت برسانند.»
مواد لازم برای یک میم خوب
رویدادهای فرهنگی چشمگیر عامه‌پسند، بستر ایجاد میم هستند. اینستاگرام با دانستن این‌که محتوای فرهنگی و جالبی از رویدادی مثل مت‌گالا به بیرون درز پیدا می‌کند و در پلتفرم‌های اجتماعی منتشر می‌شود، سنت هوکس را برای پوشش خبری این رویداد به عنوان نخستین خبرنگار میم استخدام کرد. سنت هوکس در این مورد گفت: «میم‌ها اساساً کاریکاتورهای روزنامه‌ای برای عصر اینترنت هستند.» او ادامه داد: «قدرت یک میم در قابلیت انتقال مفاهیم و مهارت منحصر به فرد آن برای تأثیرگذاری بینا‌فرهنگی‌اش نهفته است.»
لولا تاش (Lola Tash)، یکی از بنیانگذاران حساب کاربری میم «My Therapist Says» گفته: «با این‌که میم‌ها توانایی عجیبی برای ثبت لحظه دارند، حواس مردم را از واقعیت منحرف می‌کنند. آن‌ها زمانه‌ای را که ما در آن زندگی می‌کنیم، احاطه می‌کنند و در این حال به ما یادآوری می‌کنند که هیچ‌چیز آن‌قدرها هم جدی نیست.»
میم‌ها ذاتاً قابل اشتراک‌گذاری هستند. سمیر مزراهی (Samir Mezrahi)، معاون مدیر رسانه‌ای «BuzzFeed» – یک شرکت خبر و سرگرمی اینترنتی – در این مورد می‌گوید: «در دنیایی که مردم، روزانه ساعت‌ها فید‌های خبری را پیمایش (Scroll) می‌کنند، قالبهای میم، نظر انسان را به خود جلب می‌کنند و بیش‌تر آن‌ها در عرض چند ثانیه قابل خواندن و ادراک هستند.» او هم‌چنین «Kale Salad»، یک حساب کاربری میم با نزدیک به چهار میلیون دنبال‌کننده را اداره می‌کند.
ایجاد و اشتراک‌گذاری میم، ارتباط گرفتن برخط را آسان می‌کند و در عین حال باعث حفظ این احساس خاص بودن می‌شوند. کیت چیلورز (Kit Chilvers)، مدیر اجرایی و مؤسس گروه «Pubity» – دارندۀ مجموعه‌ای از حساب‌های کاربری در رسانه‌های اجتماعی که بیش از ۸۰ میلیون دنبال‌کننده دارد – گفت: «میم، افراد را از طریق طنز گرد هم می‌آورد و می‌تواند به عنوان واسطه‌ای برای گزارش و تفسیر رویدادهای اجتماعی یا سیاسی عمل کند.» کیت افزود: «میم‌ها می‌توانند کاملاً انحصاری باشند؛ زیرا فقط افرادی که با منشأ میم آشنایی دارند آن را درک می‌کنند.»
آیندۀ میم‌ها
زمان زیادی طول می‌کشد تا بتوانید همۀ میم‌های محبوب و طنازانۀ اینترنت را تماشا کنید اما چند لحظۀ قابل توجه در فرهنگ میم وجود دارد که اصولی برای درک روش ارتباطیِ دائماً در حال تحول آن را فراهم می‌کند. به عنوان مثال، هنگام پرسش از افراد در مورد ترندهای اصلی میم، بسیاری از آن‌ها به «LOLcats» اشاره کردند؛ ترندی که در آن عکس‌های خنده‌دار گربه‌ها با متنی روی آن‌ها قرار می‌گیرد.
نمونۀ دیگری از ترندهای رایج میم، «Rickrolling» است که پرش‌های غیرمنتظره‌ای به موزیک‌ویدیوی آهنگ «Never Gonna Give You Up» از ریک استلی (Rick Astley) می‌زند. این موزیک‌ویدیو هم‌اکنون بیش از ۱.۱ میلیارد بازدید در یوتوب دارد.
فرهنگ میم‌ها به طور دائم در حال تکامل است و میم‌ها آینده‌ای غیرقابل پیش‌بینی دارند اما یکی از محبوب‌ترین سازندگان میم‌های اینترنتی، هیلی ساکس (Haley Sacks)، بنیان‌گذار حساب کاربری اینستاگرام «mrsdowjones». در مورد این‌که آیندۀ میم‌ها ممکن است به کجا برسد چنین نظری را اظهار داشته: «من فکر می‌کنم میم‌ها تبدیل به NFT می‌شوند و ما شاهد خواهیم بود که سازندگان میم، بهترین آثار خود را به عنوان دارایی دیجیتال می‌فروشند.» آقای پرایس (Price) از «Memes.com»، پیش‌بینی کرده که در پنج سال آینده – یا زودتر – هر لحظۀ فرهنگی و خبری، یک میم ضمیمه و همراه خواهد داشت و آن میم بخش بزرگی از گفت‌وگوهای اصلی در مورد آن رویداد را دربردارد. او در ادامه گفته: «میم‌های اینترنتی، آنچه که در حال حاضر به طور طبیعی در نحوۀ برقراری ارتباطمان اتفاق می‌افتد را دریافت می‌کنند و با ساده‌سازی و جهانی کردنشان، موجب تقویت آن مفاهیم می‌شوند.»
چه می‌شود گفت؟ برخی آن را درک می‌کنند و برخی نه…
