قدمت تلویزیون به بیش از صد سال می‌رسد. از زمانی که یک دانش‌آموز آلمانی به نام پاول نیپکو (Paul Nipkow) نخستین تلویزیون الکترومکانیکی را در سال ۱۸۸۴ میلادی اختراع کرد تا به امروز -که این واژه بیش از آن که بخواهد به یک دستگاه مستطیل شکل خانگی اطلاق شود، به یک مفهوم بدل گشته است- این رسانه، متحمل تغییر و تحولات عظیمی شده و در عین حال جایگاه ویژۀ خود را میان مخاطبانش حفظ کرده است.
در همۀ این سال‌ها، تلویزیون با پخش برنامه‌های مختلف، لحظات و اتفاقات بی‌نظیری را رقم زده است و این شگفتی‌سازی همچنان ادامه دارد. این برنامهها، قالب خاصی را بر نمی‌تابیده و همین آزادی، باعث بروز خلاقیت‌های شگفت‌انگیزی در امر برنامه‌سازی تلویزیون شده؛ تا جایی که گاه این خلاقیت به قدری مورد پسند مخاطبان قرار گرفته که موجب شده برنامه‌ای سالیان سال به روی آنتن برود.
برنامه‌های تلویزیونی بسیاری در جهان وجود دارند که پخش آن‌ها از نخستین سال‌های گسترش تلویزیون میان مردم آغاز شده، پخش بعضی از آن‌ها به پایان رسیده و بعضی دیگر همچنان ادامه دارند. در این مطلب قصد داریم چند نمونه از قدیمی‌ترین و معتبرترین برنامه‌های تلویزیونی جهان را به صورت قالب‌محور معرفی کرده و بررسی کنیم.
۱. برنامه‌های پخش خارجی (Outside Broadcast)
برنامه‌های تلویزیونی اشکال و قالب‌های گوناگونی دارند و یکی از قدیمی‌ترین این قالب‌ها، برنامه‌هایی هستند که یک رویداد مهم تداومی -که معمولاً خارج از محیط‌های استودیویی رخ می‌دهند- را پوشش می‌دهند که به آن‌ها برنامه‌های پخش خارجی گفته می‌شود. برای مثال، نمایش لرد شهردار (Lord Mayor’s Show) یکی از شناخته‌شده‌ترین رویدادهای سالانه در شهر لندن و هم‌چنین یکی از قدیمی‌ترین آن‌هاست که قدمت آن به قرن سیزدهم بازمی‌گردد. هر ساله یک شهردار جدید منصوب می‌شود و در روز پس از ادای سوگند، لرد شهردار و چندین نفر دیگر از گیلدهال (Guildhall)، از طریق منشن هاوس (Mansion House)، (اقامتگاه شهردار لندن) و کلیسای جامع سنت پل (St Paul’s Cathedral) در قلب این شهر، به سمت دادگاه سلطنتی که در حاشیه شهر وست مینستر (Westminster) قرار دارد راهپیمایی می‌کنند؛ جایی که لرد شهردار جدید باید سوگند وفاداری یاد کند. این نمایش که سالی یک بار برگزار می‌شود، به طور زنده توسط شبکۀ بی‌بی‌سی (BBC) در یک برنامۀ ویژه که معمولاً از بی‌بی‌سی وان (BBC One) پخش می‌شود، به روی آنتن می‌رود و قدمت پخش آن به سال‌های ۱۹۳۷ و ۱۹۳۸ بازمی‌گردد.
از دیگر برنامه‌های باسابقه این قالب، می‌توان به مسابقات تنیس ویمبلدون (Wimbledon Championships) اشاره کرد. این مسابقات، مهم‌ترین رویداد از چهار گرند اسلم (Grand Slam) -مهم‌ترین مسابقات ورزش تنیس در سال- است که هر سال از دوشنبۀ پایانی ماه ژوئن تا اولین تعطیلات آخر هفتۀ ماه ژوئیه در حاشیۀ جنوب غربی لندن برگزار می‌شود. قدمت برگزاری این مسابقات ورزشی به سال ۱۸۷۷ باز می‌گردد و پوشش تلویزیونی آن نیز از سال ۱۹۳۷ از شبکه بی‌بی‌سی آغاز شده است.
دیگر برنامۀ باسابقۀ این قالب که یک برنامۀ ورزشی (Sports) نیز محسوب می‌شود، شب‌های هاکی در کانادا (Hockey Nights in Canada) است که مسابقات و اتفاقات لیگ ملی هاکی (NHL) را که متشکل از تیم‌های هاکی روی یخ کانادایی و آمریکایی است، پوشش می‌دهد. پخش رادیویی این برنامه از سال ۱۹۳۱ و پخش تلویزیونی آن از سال ۱۹۵۲ آغاز شده و تاکنون ادامه دارد.
۲. برنامه‌های خبری (News)
پس از برنامه‌های پخش خارجی، برنامه‌های خبری نظیر اخبار از قدیمی‌ترین قالب‌های برنامه‌های تلویزیونی‌ست. در این میان ملاقات با مطبوعات (Meet the Press) با ۷۴ سال سابقه از سال ۱۹۴۷ و پخش بیش از ۳۶۰۰ برنامه در ایالات متحده، باسابقه‌ترین برنامۀ (Program) تاریخ تلویزیون به شمار می‌رود که پخش آن تاکنون ادامه دارد و هم‌اکنون چاک تاد (Chuck Todd)، ژورنالیست آمریکایی، اجرای آن را بر عهده دارد. عمدۀ مسائل مورد بحث این برنامه در حوزۀ سیاست و اقتصاد است.
پس از آن، اخبار عصرگاهی CBS (CBS Evening News)، با پخش ۷۲ فصل از سال ۱۹۴۸ در ایالات متحدۀ آمریکا، جزو قدیمی‌ترین برنامه‌های خبری تلویزیون است که همچنان به روی آنتن می‌رود.
هم‌چنین در تلویزیون اسپانیا اخبار تله‌دایاریو (Telediario) و در تلویزیون پرتغال اخبار تله‌جورنال (Telejornal) که پخش آن‌ها به ترتیب از سال ۱۹۵۷ و سال ۱۹۵۹ آغاز شده، طولانی‌ترین برنامۀ تلویزیونی تاریخ تلویزیون این کشورها هستند.
شاخه‌ای از برنامه‌های خبری تحت عنوان امور جاری (Current affairs) نیز وجود دارد که به جریانات سیاسی و اجتماعی روز می‌پردازد و از دیرباز جزو قالب‌های مخاطب‌پسند تاریخ تلویزیون بوده است. این قالب پخش، با برنامه‌های اخبار متداول که بر ارائۀ سریع گزارش‌های خبری با حداقل تحلیل تأکید دارند، متفاوت است. مجموعه مستندهای پانوراما (Panorama)، طولانی‌ترین برنامۀ پخش شده در این قالب است که پخش آن از سال ۱۹۵۳ از شبکۀ بی‌بی‌سی وان آغاز شده و تاکنون ادامه دارد.
۳. برنامه‌های مذهبی (Religious Program)
یکی دیگر از قدیمی‌ترین قالب‌های برنامه‌های تلویزیونی، برنامه‌هایی هستند که به امور و مسائل مذهبی می‌پردازند. این برنامهها که عمدتاً بر مسائل دین مسیحیت تمرکز دارند، شامل نمایش انجام امور مذهبی و بحث و گفت‌وگو هستند. برای مثال روز خدا (به فرانسوی Le Jour du Seigneur)، قدیمی‌ترین برنامۀ تلویزیونی مذهبی جهان و هم‌چنین طولانی‌ترین برنامۀ تلویزیون فرانسه است پخش آن از سال ۱۹۴۹ آغاز شده و با وجود ریزش قابل توجه بیننده در طی دهه‌های متوالی، همچنان به روی آنتن می‌رود.
دیگر برنامۀ مشابه باسابقه، دقیقۀ خدا (به اسپانیایی Minuto de Dios)، یک برنامۀ مذهبی حول محور مسیحیت و طولانی‌ترین برنامۀ تلویزیون کلمبیاست که از سال ۱۹۵۰ پخش آن آغاز شده و هنوز پایان نیافته است.
۴. برنامه‌های ورزشی (Sports Program)
این برنامهها همان‌طور که از نامشان مشخص است، به پوشش اتفاقات و اخبار دنیای ورزش و بحث و تحلیل در این حوزه می‌پردازند که از دیرباز مورد استقبال مخاطبان تلویزیون بوده است. طولانی‌ترین برنامۀ تلویزیون ایتالیا، یکشنبۀ ورزشی (به ایتالیایی La Domenica Sportiva)، یک برنامۀ ورزشی‌ست که از سال ۱۹۵۴ تا به الان در حال پخش از رای (Rai) – رادیو و تلویزیون دولتی ایتالیا – است.
جایگاه (Grandstand)، یکی دیگر از برنامه‌های طولانی و قدیمی این حوزه است که از ۱۹۵۸ تا سال ۲۰۰۷ از شبکه‌های بی‌بی‌سی (BBC 1 و BBC 2) پخش می‌شد و به گزارش، گفت‌وگو و تحلیل در حوزۀ فوتبال می‌پرداخت.
۵. تاک شو یا برنامه‌های گفت‌وگومحور (Talk show)
برنامه‌های گفت‌وگومحور سابقه‌ای دیرینه هم در عرصۀ رادیو و هم در عرصۀ تلویزیون دارند. اساس این برنامهها بر دعوت مهمان و مصاحبه با اوست؛ بدین‌گونه که یک مجری که میزبان برنامه است، با یک مهمان یا به صورت همزمان با چند مهمان دربارۀ مسائل مختلف گفت‌وگو می‌کنند. شخصیت میزبان در این برنامهها نقش محوری دارد زیرا که فضا و لحن محیط گفت‌وگو را تعیین می‌کند. در این برنامهها، معمولاً مهمانان دیگری از مردم نیز حضور دارند که در جایگاه‌هایی جداگانه نشسته و نقش تماشاگر را ایفا می‌کنند و ممکن است در فعالیت‌های مختلف برنامه نیز شرکت کنند.
برنامۀ امشب (The Tonight Show)، طولانی‌ترین برنامۀ گفت‌وگومحور جهان و طولانی‌ترین برنامۀ سرگرمی با زمان‌بندی مشخص پخش در ایالات متحده است که از سال ۱۹۵۴ تا به کنون از شبکۀ NBC پخش می‌شود. این برنامه تاکنون شش مجری داشته که همۀ آن‌ها کمدین بودند و در حال حاضر مجری‌گری آن بر عهدۀ جیمی فلن (Jimmy Fallon) است. از این برنامه تاکنون حدود چهارده هزار قسمت به روی آنتن رفته است.
۶. جُنگ یا برنامۀ رنگارنگ (Variety Show)
برنامه‌های رنگارنگ، برنامه‌هایی هستند که هر گونه برنامۀ سرگرم‌کننده‌ای از قبیل استندآپ کمدی، مسابقه، گفت‌وگو، ترانه‌خوانی، موسیقی، تردستی، استعدادیابی را ممکن است در بر داشته باشند. این برنامهها معمولاً یک مجری ثابت دارند و در آن‌ها مهمانانی از افراد معروف یا مردم عادی برای شرکت در این برنامهها دعوت می‌شوند. هم‌چنین در این گونه برنامهها ممکن است مردم عادی به عنوان تماشاگر نیز حضور داشته باشند.
باسابقه‌ترین برنامه در این قالب، شنبۀ غول‌پیکر (به اسپانیایی Sábado Gigante)، یک برنامۀ اسپانیایی‌زبان است که از سال ۱۹۶۲ ابتدا در شیلی و سپس در سال ۱۹۶۸ در ایالات متحده پخش شده و در سال ۲۰۱۵ پخش آن خاتمه یافته است.
برنامۀ سیلویو سانتوس (Programa Silvio Santos)، با مجری‌گری خود سیلویو سانتوس، مجری برزبلی، یکی دیگر از باسابقه‌ترین برنامهها در این قالب است که از سال ۱۹۶۳ تا به الان در حال پخش است. طول مدت هر قسمت این برنامه حدود چهار ساعت است و عنوان دومین برنامۀ قدیمی تلویزیون برزیل را به همراه دارد.
۷. مسابقه (Game Show)
مسابقات تلویزیونی، یکی از پرطرفدارترین قالب‌های تلویزیونی هستند که سابقۀ دیرینه‌ای در تاریخچۀ این رسانه دارند. ساختار و قوانین این مسابقات از برنامه‌ای به برنامۀ دیگر فرق دارد اما به طور کلی از حضور یک مجری و یک یا چند شرکت‌کننده تشکیل یافته است.
این آکادمیک است (It’s Academic)، یک برنامۀ تلویزیونی مسابقه‌محور است که با حضور تعدادی دانش‌آموز برگزار می‌شود و دانش‌آموزان هر مدرسه با دیگر مدارس، در قالب کوئیزهایی به رقابت می‌پردازند. این برنامه، طولانی‌ترین برنامه در این قالب است که از سال ۱۹۶۱ تا به الان در حال پخش است.
دیگر برنامۀ باسابقۀ این قالب، اعداد و حروف (به فرانسوی Des chiffres et des lettres)، یک برنامۀ فرانسوی است که در آن دو شرکت‌کننده نسبت به مهارتشان در محاسبات، سرعت عمل و حافظه با یکدیگر رقابت می‌کنند. پخش این برنامه نیز از ۱۹۶۵ آغاز شده و همچنان ادامه دارد.
۸. انواع سریال (Series)
سریال‌ها از محبوب‌ترین قالب‌های برنامه‌های تلویزیونی هستند که نسبت به قالب‌های دیگر از طول عمر پخش کمتری برخوردارند. با این حال در میان سریال‌های طولانی به طور کلی سه دستۀ پرطرفدار باسابقه وجود دارد:
اولین دسته، سریال‌های آبکی (Soap Opera) یا با ترجمۀ تحت‌اللفظی سریال‌های صابونی، سریال‌هایی طولانی هستند که عموماً پایان خوش دارند اما پیش از رسیدن به پایان، تا جایی که ممکن است آن را اصطلاحاً کش می‌دهند. این گونه سریال‌ها ژانری ملودرام و موضوعی خانوادگی دارند و گاهاً با عنوان سریال خانوادگی نیز از آنان یاد می‌شود. وجه تسمیۀ سریال صابونی نیز به این اشاره دارد که در دهۀ ۱۹۳۰ سازندگان نمایش‌های رادیویی برای دریافت تبلیغات بیشتر (که بیشتر آن‌ها تبلیغ صابون بودند) سریال‌های خود را بی‌جهت طولانی می‌کردند. خیابان کورونیشن (Coronation Street)، باسابقه‌ترین سریال از این دسته است که پخش آن از سال ۱۹۶۰ از شبکۀ ITV آغاز شده و با پخش بیش از ده هزار قسمت همچنان ادامه دارد.
دستۀ دوم سریال‌های پرطرفدار تلویزیونی، سیت‌کام‌ها (Sit-com: Situation Comedy) هستند که از سابقۀ طولانی‌ای برخوردارند. سیت‌کام‌ها که به آن‌ها کمدی موقعیت نیز گفته می‌شود، گونه‌ای از کمدی هستند که در آن شخصیت‌های سریال در مکان‌های عادی مانند محل کار یا خانه حضور دارند و فعالیت‌های روزانۀ آن‌ها با حرکات یا دیالوگ‌های طنز همراه می‌شود. در انتهای دوران میانسالی (Last of the Summer Wine)، طولانی‌ترین سیت‌کام جهان و طولانی‌ترین سریال تلویزیونی بریتانیایی است که از سال ۱۹۷۳ تا ۲۰۱۰ پخش می‌شد. این سریال ۳۱ فصل و ۲۹۵ قسمت داشت و با آن‌که در سال‌های آخر با ریزش شدید بیننده همراه بود، همچنان طرفداران زیادی در شبکۀ بی‌بی‌سی داشت.
سومین دسته، سریال‌های انیمیشنی بزرگسال هستند. سیمپسون‌ها (The Simpsons)، یک مجموعۀ انیمیشنی کمدی‌ست که خالق آن مت گرینیگ (Matt Groening)، کارتونیست آمریکایی است و عنوان‌های طولانی‌ترین سریال انیمیشنی آمریکایی و طولانی‌ترین سریال پرمخاطب تلویزیونی هم از نظر تعداد فصل و هم از نظر تعداد قسمت‌ها را دارد. تاکنون ۳۴ فصل از این سریال پخش ده و پخش آن همچنان ادامه دارد. داستان قسمت‌های این سریال حول محور مسائل و مشکلات یک خانوادۀ تخیلی آمریکایی به نام سیمپسون می‌گردد.
موارد دیگر
با نگاه به تاریخچۀ برنامه‌های تلویزیونی، برنامه‌های طولانی دیگری نیز یافت می‌شوند که اصولاً نمی‌توان گفت از قالب برنامۀ باسابقه‌ای برخوردارند. برای مثال قالب برنامه‌های واقع‌نما (Reality Shows) نسبتاً قالب جدیدی محسوب می‌شود بنابراین در میان برنامه‌های تولید شده در این قالب، می‌توان گفت هنوز برنامۀ طولانی‌ای ساخته نشده است.
طولانی شدن برنامهها نیز عمدتاً از این جهت است که پس از پخش شدن آن طی سالیان طولانی، مخاطبان پروپاقرص خود را پیدا می‌کند که این دارای نغع دوطرفه هم برای سازندگان و هم برای بیننده است؛ اما در بیشتر موارد پخش شدن مداوم یک برنامه، اگر با سوژه‌ها و موارد جدیدی همراه نباشد، با افت شدید بیننده همراه شده است. به همین دلیل است که در این زمینه، تعداد سریال‌های طولانی از دیگر قالب برنامهها کم‌تر است. با این حال، طولانی بودن یا نبودن یک برنامه هیچ‌گاه معیار ثابتی برای قضاوت کیفیت یک برنامۀ تولید شده نیست.
